حضرت علی اصغر علیه السلام

«عبدالله بن حسین» مشهور به «علی اصغر»، فرزند شیرخوار امام حسین (علیه السلام) است که در واقعه کربلا به شهادت رسید. شیعیان حضرت علی‌اصغر را «باب‌ الحوائج» می‌دانند و به او متوسل می‌شوند. در زیارت ناحیه مقدسه با عبارت «أَلسَّلامُ عَلَی الرَّضیعِ الصَّغیرِ» به او سلام داده شده است.

نام و نسب

در برخى منابع از طفل شیرخوار امام حسین علیه السلام (بدون ذکر نام) تعبیر به «صبىّ» یا «صغیر» یاد کرده اند و برخی منابع نام او را عبدالله آورده اند. ابن اعثم (م ۳۱۴ ق) نخستین مورخى است که از او با نام «على» یاد کرده است. مقتل خوارزمى (م ۵۶۸ ق) نیز (که بسیارى از مطالب مقتل خود را از ابن اعثم گرفته) از او به «علىٌ الطفل» (بدون ذکر اصغر) تعبیر کرده است.

اما تا جایى که بررسى ها نشان مى دهد، اولین کسى که نام یکى از فرزندان امام حسین را (افزون بر على اکبر و امام سجاد علیه السلام و عبدالله) «على اصغر» دانسته، طبرى آملى (از علماى قرن چهارم صاحب دلائل الامامه) است. پس از او ابن خشاب بغدادى (م ۵۶۷ ق) و ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ ق) نام این طفل را «على اصغر» نگاشته اند. و از آن پس، این اسم به برخى از منابع متأخرتر، راه یافته است.

نام مادر حضرت على اصغر، در اکثر منابع، رباب دختر امرئ القیس است.

چگونگی شهادت

سید بن طاووس در کتاب لهوف برای شهادت حضرت علی اصغر دو روایت ذکر کرده است:

روایت اول: امام حسین به باب خیمه آمد و فرمود: خواهرم زینب، بچه کوچک مرا بیاور تا با وى وداع گویم، امام او را گرفت تا ببوسد، حرملة بن کاهل تیرى انداخت که آن گلوگاه کودک را سوراخ کرد، امام به زینب فرمود: او را بگیر». بعد خون صغیر را با دو کف دست بگرفت تا پر شدند و آن خون را بسوى آسمان پاشید و فرمود: «چه آسان است آنچه در محضر خدا بر من وارد مى‏ آید!». آنگاه می گوید: امام باقر علیه السّلام مى‌‏فرماید: از آن خون قطره ‏اى به زمین فرود نیامد.

روایت دوم: خواهر امام علیه السّلام کودک را آورد و گفت: این طفل تو سه روز است که آب نیاشامیده، برایش آبى طلب کن. امام علیه السّلام کودک را بر روى دست گرفت و فرمود: «یا قوم قد قتلتم شیعتی و أهل بیتی، و قد بقی هذا الطفل یتلظّى عطشا، فاسقوه شربة من الماء». «اى قوم! شیعیان و اهل بیتم را کشتید و فقط این طفل باقى مانده که از عطش بخود مى‌‏پیچد، او را باشربتى از آب سقایت کنید». در بین سخنان امام مردى از دشمن تیرى انداخت که کودک را گلو برید، و امام آنان را نفرینى کرد آن گونه که به دست مختار و دیگران گرفتار آمدند.

سید بن طاووس خود روایت دوم را به عقل نزدیکتر می داند، به این دلیل که زمان و حال تودیع با کودک نبود زیرا امام به حرب و جنگ اشتغال داشته است.

در «نفس المهموم» چندین نقل در مورد شهادت آن حضرت آمده است که اندکی با هم اختلاف دارند، از جمله به نقل از کتاب تذکره روایتی را از هشام بن محمد کلبى آورده است که در آن آمده است: چون حسین علیه السّلام آنها را دید بر کشتن وى متّفق، مصحف را بگرفت و بگشود و بر سر نهاد و فریاد زد: میان من و شما این کتاب خدا و جدم محمد رسول او، اى مردم به چه سبب خون مرا حلال مى ‏دارید؟! و کلبى نظیر آنکه در اول صبح عاشورا گذشت آورده است تا گوید: آنگاه که حسین علیه السّلام روى بگردانید طفلى از آن خویش را شنید از تشنگى مى‏ گرید، دست او را بگرفت و فرمود: اى مردم اگر بر من رحم نمى‏ کنید بر این طفل ترحّم کنید. پس مردى از آنها تیرى افکند و آن طفل را ذبح کرد و حسین علیه السّلام بگریست و مى ‏گفت: خدایا حکم کن میان ما و این مردمى که ما را خواندند تا یارى کنند، آنگاه ما را کشتند. پس ندایى از آسمان رسید: اى حسین او را رها کن که وى را در بهشت دایه‏ اى معین است.

علی اصغر در زیارتنامه‌ها

در زیارت ناحیه مقدسه، درباره این کودک شهید، آمده است: «السلام على عبدالله بن الحسین، الطفل الرضیع، المرمى الصریع، المشحط دما، المصعد دمه فى السماء، المذبوح بالسهم فى حجر ابیه، لعن الله رامیه حرملة بن کاهل الاسدى».

و در یکى از زیارتنامه هاى عاشورا آمده است: «صَلّی الله عَلَیک وَ عَلَیهِمْ وَ عَلی وَلَدِک عَلی الاصْغَرِ الّذی‌ فُجِعْتَ بِهِ؛ درود خدا بر تو و بر ایشان (شهیدان) و بر فرزندت علی‌اصغر که داغدار او شدی».

پانویس

منابع

• جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
• محسن رنجبر، «پژوهشى درباره نام، سن و کیفیّت شهادت طفل شیرخوار امام حسین(علیه السلام)»، تاریخ در آیینه پژوهش، ۱۳۸۵، ش۱۲.
• دمع السجوم ترجمه کتاب نفس المهوم، شیخ عباس قمی، ترجمه ابوالحسن شعرانی.
• لهوف، علی بن موسی ابن طاووس، ترجمه میر ابوطالبی، دلیل ما، قم، ۱۳۸۰.